Saudozu Daitula Didika Aan Tomak ba Luta Livertasaun Pátria

Tenente General Lere Anan Timur, dehan Saudozu David Alex (Daitula), vice Xefe Estadu Maior, nu’udar Timoroan ida ne’ebé, iha tempu rejistensia, didika aan tomak ba luta livertasaun Pátria.

“Saudozu ema ida, nia tempu tomak hanoin de’it ba servisu, ikus mai lakon iha loron 25 fulan Junho 1997. Signifika hanoin ba servisu, mate mós ba servisu”, lian Lere Anan Timur liuhosi nia palestra iha serimonia reflesaun ba saudozu Daitula nia lakon durante tinan 24, ne’ebé hala’o iha Goraiteti – Bahu, Postu Baukau vila, loron 27 fulan Novembru tinan 2021.

Iha reflesaun ne’e, Lere dehan, Daitula, bainhira hala’o knar hanesan vice xefe Estadu Maior, hatudu duni responsabilidade ne’ebé maduru, hakruk mós ba ordem sira ne’ebé hato’o husi Komandante superior sira, tempu ne’eba.

Haree ba ezemplu ne’e, Lere husu ba foin sa’e futuru Nasaun nian, presiza atu banati tuir saudozu nia hahalok ne’ebé fó ona ba Nasaun no povu ida ne’e, bainhira Timor – Leste, sei hasoru situasaun difisil, durante tinan 24(1975 – 1999).

Lere Remorsu ho Daitula nia lakon

Iha Reflesaun ne’e, Lere Anan Timur, hamosu pergunta ida dehan, Se mak Trai Daitula nia lakon?

Lere ko’alia sai iha reflesaun ne’e katak, ohin loron ita komesa deskonfia no du’un ba malu, maibé entrega deit ba Ramelau, Kablaki no Matebian, mak haree no hatene ida ne’e.

“Mate labele sai Mistériu. Saudozu Daitula nia lakon, presiza iha informasaun no esplikasaun ruma. Maibé sira hotu nia mate, tanba traisaun ka, ou ba ai – laran mak mate tanba moras, hamlaha, ida ne’e iha folin bot ba Independensia, Timoroan nian”, Lere hato’o.  

Ikus liu Lere dehan, Timor – Leste, livre ona, no iha era konstrusaun Estadu ne’e,  hodi  ukun rai ne’e, ladifisil bainhira Timoroan  hotu hamutuk, iha unidade –  paz nia laran.

“Ha’u Hatene iha Baukaun ne’e, uluk tempu rejistensia iha unidade forte. Maibé ikus ne’e, mosu fali muturabu. Tanba ne’e Jerasaun foun presiza banati tuir Saudozu Daitula nia hahalok. Tanba ne’e, tenke kria paz no estabilidade. Baukau nu’udar sentru ba Independensia, tanba iha moto ida “Mate ka Moris Ukun rasik aan”. Lere hato’o hodi hakotu.  

Lia Na’in Caibada Wai – Ma’a dehan “Labele Tuda Fatuk Subar Liman iha kotuK”

Reprezentante Lia Na’in Caibada Wai – Ma’a, Manuel “Modo Tulu” dehan ho Saudozu nia lakon iha area ne’ebé partense ba Bahu tanba besik kedas iha area Caibada Wai Ma’a nian, durante tinan 24, hahú 25 Junho 1997 to’o 2021, ema dehan povu Caibada Wai Ma’a mak halo traisaun.

Ho Ida ne’e, iha serimonia reflesaun ba Saudozu Daitula nia  tinan lakon durante 24 anos, iha loron 27 fulan Novembru 2021, lia nain refere antes hala’o serimonia icar bandeira, Manuel Modo – Tulu dehan, labele du’un povu Caibada Wai – Ma’a em jeral Mak halo traisaun, tanba la’os ema hotu – hotu.

Ho ida ne’e, lia na’in ne’e, temi hodi hamulak ba Rai Lulik, fatuk lulik, Be’e matan Lulik sira, ne’ebé partense ba Rai Caibada – Wani – Uma ninian, sei haree ba ida ne’e.

Fatin hanesan Primeiru Ministru Taur Matan Ruak dehan, “Daitula nia Mate, La saugati. Ho sira nia mate, Nasaun ida ne’e iha ba Ita hotu. Ita ne’ebé sei moris iha servisu todan ba ita hotu, liu –liu iha prosesu dezenvolvimentu ninian”.

Taur mós apela ba veteranu, Jerasaun partriota sira hotu, iha Horaiteti – Bahu, Baukau vila, estudante no parte hotu ne’ebé marka prezensa iha serimonia refere katak, Atu povu no Nasaun bele moris di’ak, sidadaun hotu tenke kontribui ba kria paz – estabilidade.   

Entretantu ho Daitula nia lakon durante ne’e, iha informasaun oin – oin, ne’ebé seidauk fiksu no loloos, nune’e, familia, veteranu sira, no parte sira seluk kontinua konsidera, Daitula nia lakon hanesan Mistériu ida ne’ebé, ida tempu ruma, sei hetan lia loos.

Alin Laek Hakarak realiza serimonia Icar Bandeira 28 Novembru 2021 iha Horaiteti

Iha Serimonia reflesaun ne’e, Alin Laek hato’o lamentasaun ida iha fatin Reflesaun Horaiteti – Bahu katak, loloos iha serimonia icar Bandeira Nasional hodi komemora proklamasaun Independensia Unilateral 28 Novembru 2021, ba dala 46, hala’o de’it iha fatin kapturasaun no torturasaun Daitula nian iha Horaitetli – Bahu, tanba ida ne’e mós, hanesan fatin importante ba Nasaun. Nia parte la’os la aseita maibe ikus mai Governu hili fali hala’o serimonia iha Darsula – Gariwai, Baucau Vila.

Biodata David Alex

Saudozu Daitula moris iha Tinan 1951. Hahú tinan 1975 to’o 1997, Nu’udar ema importante iha Falintil nia laran, hodi luta hasoru okupasaun Ilegal husi Militar Indonezia hahú 1975 – 1999.

Antes Invazaun, David Alex hanesan Instruktur hodi akompana rekrutadu forsa Portugés nian. Saudozu bainhira okupa kargu importante iha Falentil konsidera iha matenek no konsege ho kbiit oin – oin, luta hasoru forsa invazor kuaze liu tinan 21.

Saudozu ko’alia lian portuges ho di’ak tebes. Tanba durante nia entrevista ho Jornalista husi rai liur ko’alia iha lian Portugés. **** (Time)