Tato Nia Ezistensia Ligasaun ho Ema

Tatoo(le’e ba lian tetum: Tato)nu’udar arte ne’ebé iha ema nia isin lolon, bele ho simbolu, hakerek iha lia fuan,  no seluk tan.

Definisaun barak tebes konaba tattoo. Maibé simplesmente tato signifika katak,   nu’udar marka, ne’ebé bele halo ba feto, mane, bainhira ema nia isin hakarak hetan tato ho modelu saida de’it.

Tato mai husi lian Tahiti “Tatu” ne’ebé ho sentidu marka. Tato eziste ona dezde tinan rihun sanulu resin rua, liuba(12.000), iha ne’ebé, tempu uluk nian hala’o dahuluk iha suku no fatin sira hanesan Maori, Inca, Ainu, parte Polynesia nian no seluk tan.

Tuir livru Glamour Magazine iha Lian Indonesia dehan katak,  bainhira hakarak ba  Rai Egiptu, bele  vizita ba primida tuan ida iha rai ne’eba, ita  sei bele haree  hetan “tato” dahuluk liu  ne’ebé konsidera antigu   iha Mundu.

Livru  Istoria balu  hakerek, rai  Egiptu, nu’udar fatin ne’ebé konesidu tebes ho tato, tanba tempu ne’eba buras teb – tebes,  ikus la’o ba Nasaun seluk iha Mundu.

Iha Nasaun  Gresia, tempu uluk, ema uza tato hanesan simbolu husi servisu ajensia intelensia.

iha tempu Romania, se mak iha tato, nu’udar marka ho status hanesan atan sira. Alende ne’e, tato nia aplikasaun  so uza ba ema prizoneiru sira.  

Enkuantu iha Suku Maori – Zelandia – foun, aplika tato ba ema nia oin, ho modelu sira, inklui iha isin lolon, nu’udar  sinal mai husi jerasaun ema di’ak.

Iha fali  Illa Solomon, Tato halo ba  feto bonita  sira nia oin, hanesan ritual ida ho sentidu katak,  bele kontinua   jornada moris ninian sai furak iha futuru. Iha suku Nuer – Sudaun(Afrika), ema uza  tato ba oan mane sira la’os ba Feto.

Iha India ema feto – mane hakarak tato iha isin kulit, hodi aumenta bonita,  ou hatudu sira nia aan, hanesan ema kaben na’in no oan na’in. Iha rai Hawai, no Kalimantan – Indonesia, maneoan  sira mak tato, hodi hatudu sira mós adultu  ona.

Tato iha Tempu Ohin loron

Iha Tempu modernu, artista sira nia isin dala barak tato ho marka oin – oin. Tato mos akontese ba se de’it, maske  fiar lahanesan, rasa, tanba ema haree tato, sai tiha hanesan ornasaun, ka enfeita ema nian isin sai  furak, liu –liu ba fetooan sira.   

Sociedade nia hanoin konaba tato hanesan asuntu negativu   

Jeralmente sociedade husi fiar oin – oin, iha Mundu ne’e konsidera katak,  tato iha ligasaun ho asuntu ne’ebé negativu, tanba kontradisaun ho norma  fiar nian.

Maske  hanoin ne’e mosu, ohin loron ema barak tebes mak iha sira isin lolon, feto – mane nakonu ho tato  ho simbolu oin – oin, biar ho kategoria tato permente no mós  temporaria.

Iha nivel profisaun artista sira nian, iha America, Asia, Eropa sira  konsidera katak, tato hanesan trend ona, nune’e ida – idak uza tato iha isin lolon sai hanesan mós identidade ba aan rasik.

Tuir reportajen balu fo sai ona  katak, artista Amerika maioria mak ho tato kompara ho Nasaun seluk.  

Husi parte seluk jogador bonito ida husi  Reinu Unido, David Beckham,  iha tinan sanulu liu ba joga iha kopa Mundial, maibé agora saida mak akontese ba nian?

 Nia isin kuaze nakonu ho tato, hahu husi kakorok, liman kabun, husi kelen ba kraik , kotuk laran, to’o mós ba ain rua, nakonu ho tato, hamutuk ho  simbolu sira  kuaze atus ida(100. Situasaun ne’e, afeta mós ba jogador sira iha Mundu.   

Media Estrajeira balu fó sai katak,  Iha rai riku sira,  se mak atu  tato, presiza osan bot atu realiza tato ida ba iha isin,  tanba equipamentu no tinta tato nian,  karun tebes.

Tato iha tempu agora bele hamo’os,   maibé presiza osan barak, hodi selu espesialista sira ikus mai bele hala’o operasaun ho makina laser.   

Rekomendasaun artista ba joven iha Mundu konaba tato  

Artista balu komesa arepende ona ho sira nia tato iha sira nia isin lolon, bainhira tama ba terseira idade. Tanba ne’e, sira husu  ba foin sa’e hotu, iha planeta furak ida ne’e, karik tato tenke hanoin didiak, hodi halo makerek ba isin ne’ebé iha beleza.  

“Se de’it bele tato  maibé  arependimentu sei mosu mai, iha tempu bainhita tama ba  terseira idade”.  

“Labele haree ema seluk tato, ita mós halo tuir de’it.  Presiza tetu saida mak akontese bainhira ita tato. Ita dala ruma tu’ur haree sai baruk nune’e, halo ita mak estres”.

Realidade aplikasaun tato iha Timor – Leste  

Timoroan barak mós tato. Lei la bandu. Tanba ne’e, tuir realidade Timor nian mane ho  mak tato barak liu, kompara ho feto.

Dadus balu hatudu, oras ne’e feto barak iha Dili ho isin tato. Fatin tato barak mak la kontrola.

Tuir ema balu nia hanoin tato hanesan arte ida, hafurak ema nia futar isin, ida ne’e la’os hanesan asuntu ne’ebé  negativu, tanba ema ida – idak mak lori tato iha nia isin, maske iha ema seluk nia matan ladun aseita.  

Timoroan balu jerasaun Rejistensia nian dehan, sira nia tato hahu kedas iha tempu rejistensia ne’ebe iha sentidu forte tebes ho prosesu luta ba livertasaun Patria, maske tempu ukupasaun hasoru risku oin – oin. **** (TTM)