# Loron 20 Fulan Agostu tinan 1975, hari’i Falintil hakotu rezime Kolonial iha TL

Relasiona ho tinan Ezistensia Falintil nian ba dala dala 50, Lider rezistensia Rogério Lobato liuhusi media nasional esplika katak, Forças Armadas da Livertação Nacional de Timor – Leste(FALINTIL), eziste iha loron 20 fulan Agosto tinan 1975, ida ne’e, faze hakotu rezime Kolonial nia ukun iha Timor – Leste.

“Istoria Kona – ba Falintil nia ezistensia iha loron 20 fulan Agosto Tinan 1975, ida ne’e nu’udar loron hakotu rezime Kolonial nian iha Timor. Nune’e Timoroan sira antes hari’i Falintil tau uluk naran Komando forsa de Maubere ikus mai naran ne’e muda ba Falintil,” esplika husi Rogério Lobato iha media nasional Fulan Agostu 2025.

Votus Parabens husi Fundasaun Cristal – Instituisaun Edukativa Cristal ba Aniversariu Falintil ba dala 50

Tanba ne’e, hanesan Ita hatene depois Timor – Leste proklama nia independensia Unilateralmente, iha loron 28 fulan Novembru tinan 1975, hala’o husi  komite sentral Fretilin,  mosu fali invazaun bot ida ne’ebé, lansa husi forsa Rezime Soeharto,  iha  loron 7 fulan Desembru tinan 1975, mai Timor  – Leste.

Nu’udar liman kroât ba Povu Maubere, Falintil la nonok de’it, nune’e ho aten brani maske bele mate, maibé funu hasoru forsa rezime Soeharto,  durante tinan rua nulu resin hat(1975-1999).

Tuir istoria Nasional iha tempu Rezistensia, Falintil mos uza nia estratejia oin – oin, hodi kontra ezistensia forsa estranjeira, nune’e hamosu vítima rihun ba rihun, la’os Timoroan sira de’it, maibé konta mós ho parte militar Rezime nian.

Belarmino de Araújo, nu’udar sasin direta ligasaun ho tempu invazaun iha loron 7 fulan Desembru tinan 1975, rekoñese Falintil hola papel importante tebes no hatudu ona korajen – aten brani iha tempu difisil, hodi kontra forsa husi liur, maske uza deit equipamentu nato’on.

“Refleta fali ba tinan lima nulu ba kotuk, temi kona – ba Falintil, memoria ida ne’ebé nakonu ho responsabilidade no aten brani, terus, liu – liu kontra forsa inimigu maske uza de’it equipamentu restu nian ne’ebé rai hela husi forsa Portugés – Tropas iha altura ne’eba”  

Tuir Belarmino saida mak Falintil no povu Maubere halo ona, maske iha tempu susar, terus, mate no sofrimentu sira, ohin loron lori ona rezultadu importante ida mak “Ukun Rasik Aan” ne’ebe sosa ho ruin no ran, ohin loron Timoroan sira goja, sai mos Nasaun soberana hanesan rai seluk.

Berlamino de Araujo Dok. TTM

“Parabens ba loron aniversáriu Ezistensia Falintil nian ba dala 50. Nu’udar Timoroan orgullu no sente kontente tanba Timor – Leste, nu’udar Nasaun. Mai ita respeita malu, tulun malu, hodi dezenvolve Timor – Leste sai di’ak liu tan”. Hato’o husi Belarmino ba media ne’e liuhusi entrevista badak iha nia Rezidensia Fatuhada – Dili, loron 19 fulan Agostu 2025.

Iha Fatin lahanesan Alberto Carlos, nu’udar mos edukador ida husi eskola Cristal hato’o “Parabens ba loron Ezistensia Falintil nian ba dala 50”, liu –liu ba membru sira ne’ebé sei moris.

Sasin Alberto nian dehan, iha tempu invazaun Falintil hatudu aten brani hodi kontra hasoru forsa rezime ne’ebe ho númeru bot tebes, tama husi Rai maran, tasi no Lalehan.

Alberto Carlos. Dok, TTM

“Parabens ba imi hotu nu’udar eis Falintil. Apresia ba didikasaun tomak. Ba Sira ne’ebé mate ona, inklui povu baibain (Katuas, ferik, labarik, feto no Mane sira) ne’ebe lakon Vida iha funu ida ne’e, ami hato’o de’it orasaun ba Maromak hodi haraik grasa – bensaun nune’e klamar hotu kontente iha reinu Lalehan nian,” hato’o husi edukador Alberto Carlos, iha nia knar fatin Balide – Dili, Segunda(19/08).

Rekomendasaun husi Belarmino no Alberto, husu ba Joven Timoroan sira presiza kria paz, dame no Domin, nune’e ema hotu bele kontrubui di’ak liu tan ba iha prosesu dezenvolvimentu ne’ebé mak iha.

Paraben Loron Aniversaiu Falintil nian ba dala 50(20/08/1975 – 20/08/2025)